Slachtoffers, redders en daders van de Reinkenstraat
Het drama van het ‘Haagse Achterhuis’ was bekend, maar dat geldt veel minder voor de slachtoffers en andere betrokkenen. Een nieuw boek maakt het verhaal compleet.
De sfeer is goed op een zonnige middag eind maart in het bibliotheekje van de wijk Duinoord. Journalist Cor Speksnijder presenteert zijn boek ‘Reinkenstraat 19’, het vermaarde onderduikadres van de masseuse Mies Walbeehm (1903-1981). Ron Fresen interviewt de schrijver. Speksnijder vertelt hoe hij gefascineerd raakte door de flat met de gedenksteen. Hij ging op onderzoek uit en haalde veel nieuwe dingen boven water.
Wat gebeurde er precies, 82 jaar geleden? Op 22 maart 1943 valt de Sicherheitspolizei met een paar Nederlandse handlangers het appartement van Walbeehm binnen. De ‘vangst’: 24 ondergedoken Joden. Twee weken later zijn ze dood, allen op 9 april vergast in Sobibor. De jongste is de zes maanden oude baby Rebecca Sophia Salzebo, die op het onderduikadres was geboren. Ook haar ouders worden vermoord. De oudste is de 78-jarige Clara van Leeuwen-Rosenberg.
Verwijt
Fresen stipt in het vraaggesprek een verwijt aan dat Walbeehm later is gemaakt. Nam zij niet een veel te groot risico? Vijfentwintig mensen bij elkaar in een tweekamerflatje boven de kaasboer, dat leidde bijvoorbeeld al tot minimaal zo’n zestig keer doortrekken per etmaal. “Het is niet te ontkennen dat Walbeehm grote risico’s nam. Er was soms ruzie. En dan de enorme opgave om eten bij elkaar te krijgen.”
Duidelijk is dat Speksnijder bewondering heeft opgevat voor de vastberadenheid van Walbeehm
Maar ondanks dat alles kwam het verraad niet uit de omgeving. Speksnijder concludeert in navolging van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en historica Regina Grüter dat het de Joodse oplichter Friedrich Weinreb was. De man speelde lang een soort dubbelspel met de Duitsers, viel uiteindelijk door de mand en ging over tot collaboratie en verraad om zichzelf en zijn gezin te redden (wat hem lukte).
Lastig
Duidelijk is dat Speksnijder bewondering heeft opgevat voor de vastberadenheid van Walbeehm, die lastig en onberekenbaar kon zijn, maar uiteindelijk iedereen in nood hielp. ‘Haar moreel kompas stond zuiver afgesteld,’ schrijft hij. Wegens ‘hulp aan Joden’ belandde Walbeehm in Kamp Vught, waar haar lichamelijke en geestelijke gezondheid blijvend beschadigd raakten. Tot haar dood bleef ze geld overmaken naar goede doelen. Een aanvraag voor de Israëlische Yad Vashem-onderscheiding is in behandeling.
Cor Speksnijder wilde het verhaal van de Reinkenstraat ‘meer inkleuring en sfeer’ geven
Bijzonder aan het boek is dat het een aantal bijzondere figuren uitlicht. Zo is daar Sano van der Harst-Groen (1922-2012), het uit Scheveningen afkomstige dienstmeisje van Walbeehm. Zonder haar was de hele onderduikoperatie onmogelijk geweest, want zij zorgde voor het eten. Met door het verzet geleverde bonkaarten moest zij in verschillende winkelstraten inkopen doen; alles in de Reinkenstraat kopen zou te veel opvallen. Bij de boekpresentatie zijn haar kinderen Paula en Martin aanwezig. Ze bevestigen dat de oorlogsperiode voor hun moeder heel belangrijk is geweest. Paula: “Zij zou zeer blij zijn geweest met het boek.”
Duitsland
Nog meer bijzondere gasten in het bibliotheekje. Uit Duitsland zijn overgekomen Almuth Salentijn en Ute Sterr. Ze zijn de kleindochters van de politieman Fritz Koch, die de leiding had bij de inval in de Reinkenstraat en bij talloze andere arrestaties. Ze hoorden ooit bij toeval dat hun ‘gezellige opa’, bij wie ze altijd op de knie hadden gezeten, ooit veel minder gezellig was. Ze informeerden zich en lazen het verslag van zijn berechting (tien jaar cel, vrij na zeven jaar). Ze waren diep geraakt. In 2023 woonden ze de herdenking bij de flat bij. “Het is heel mooi dat we weer zijn uitgenodigd,” zegt Almuth nu. “Dat we er zijn, is een teken van verzoening.”
Cor Speksnijder, zo vertelt hij bij de presentatie, wilde het verhaal van de Reinkenstraat ‘meer inkleuring en sfeer’ geven. Dat is goed gelukt. Maar hij deed meer dan dat. Hij gaf de slachtoffers en hun helpers, maar ook de daders, een gezicht.
Cor Speksnijder, ‘Reinkenstraat 19 – Een uniek Haags onderduikadres’. Uitgever: De Nieuwe Haagsche. Prijs: € 18,95.
